معرفی خرّمدینیه یا خرمیّه

خرّمدینیه را یکی از بزرگترین جنب شهای مذهبی، سیاسی و اجتماعی ایرانیان در سده های دوم و سومهجری قمری دانسته اند، که نسبت به سایر فرق ههای ایرانی این دوره از اهمیت بیشتری برخوردار است و منابعخذی نسبتاً قابل توجه نیز درباره آنان در دست است. با این همه، هنوز نادانست ههای زیادی از آنان داریم؛ ĥ و مبه ویژه آنکه بیشتر منابع با خشم، کینه و عداوت از آنان سخن گفت هاند. مشکل اساسی و مهمّی نیز که در اینتحقیق با آن روبرو هستیم، خلط میان این فرقه و سایر فرقه های آن دوره است. امّا به احتمال بسیار خرّمدینیههمان مزدکیۀ دوره ساسانی یا بسیار متأثر از آن است که پس از گذشت بیش از دو قرن دوباره آشکارا بهاظهار عقیده و حضور سیاسی و اجتماعی خود پرداختند. آرا و اندیش ههای مزدک به یکباره محو نشد، بلکهتوسط زن او و نیز برخی از پیروانش که از آن قتل عام جان سالم به در برده بودند، به طور مخفیانه نشر وتوسعه یافت. خرّمدینان به دو بن یا دو اصل، و نیز حلول و تناسخ معتقد بودند، و ظاهراً اباح هگری و اشتراکاموال و زنان نیز میان آنان رواج داشت. به گفتۀ برخی، به علت عدم وجود یک معبد واحد و نیز نداشتن یکرهبری و ریاست دینی مشخص، و همچنین به سبب پراکندگی در ولایات و سرزمین های مختلف ایران وارتباط نداشتن با یکدیگر، به چندین دسته و گروه تقسیم شدند و هر دسته نام خاصی به خود گرفت و درنتیجه برخی از تعالیم و اعتقاداتشان نیز متفاوت شد. از همین رو در منابع دورۀ اسلامی میان آنان بسیار خلطشده است.